Το σπίτι ενός συνηθισμένου ανθρώπου μπορεί να είναι μια μεγάλη απογοήτευση ή μπορεί να είναι ένα πολύ θαυμάσιο πράγμα, είναι ο τίτλος της εισήγησης μου, δάνειο από ένα σχόλιο του Paul Rudolph, στο οποίο θα επανέλθω αργότερα.

​

Πίσω από κάθε διάσημο αρχιτέκτονα του 20ού αιώνα υπάρχει και ένα σπίτι γράφει η Beatriz Colomina και συνεχίζει:  Το σπίτι είναι που χτίζει τον αρχιτέκτονα, και όχι το αντίθετο. Η ιδιωτική κατοικία είναι το πεδίο πειραματισμού και εξερεύνησης των εννοιών της αρχιτεκτονικής του 20ου αιώνα καθώς το σπίτι γίνεται εργαστήριο ιδεών, και για το λόγο αυτό, ίσως και ο μόνος χώρος, που επιτρέπει στον αρχιτέκτονα την παραγωγή τέχνης. Ο Le Corbusier στήριξε τη φήμη του στο σχεδιασμό κατοικιών στις αρχές του 20ου αιώνα  με πιο διάσημη από αυτές  τη Villa Savoye.

Για ποιον όμως  σχεδιάζεται η κατοικία του 20ου αιώνα και με ποιο τρόπο είναι συνηθισμένος;

Σε αυτή τη σύγχρονη κοινωνία είναι δυνατό, τουλάχιστον θεωρητικά, ο πατέρας να είναι μασόνος, η μητέρα καθηγήτρια κολεγίου, η κόρη σταρ του κινηματογράφου,  και ο γιος κάτι ακόμα χειρότερο, μας λέει ο Alvar Aalto στο κείμενο του Η κατοικία ως πρόβλημα. . Προφανώς, ο καθένας, συνεχίζει, θα είχε ειδικές ανάγκες ώστε να του επιτραπεί να εργάζεται και να σκέφτεται ανενόχλητος. Η σύγχρονη κατοικία πρέπει να χτιστεί σύμφωνα με αυτές τις ανάγκες, ισχυρίζεται στο τέλος.

Η κατοικία είχε γίνει πρόβλημα επειδή η κοινωνία έχει αλλάξει. Ο σύγχρονος άνθρωπος κυκλοφορεί και διασκεδάζει στην πόλη, εκφράζει τη μοναδικότητα του δημόσια και απολαμβάνει σύντομες στιγμιαίες αξίες.

Η δομή της οικογένειας, αποκεντρώνεται από τη φιγούρα του πατέρα και τα μέλη της κατοικούν συλλογικά ένα ενιαίο εσωτερικό. Η ιδιωτική κατοικία δεν είναι πλέον η έκφραση του προσωπικού χαρακτήρα του κατοίκου της  αλλά έχει γίνει ο χώρος για τη δημόσια έκφραση της μοναδικότητας του αρχιτέκτονα της.

​

Οι πρώτοι πελάτες που αναθέτουν το σχεδιασμό της κατοικίας τους στον Le Corbusier  είναι είτε φιλότεχνοι συλλέκτες και μορφωμένοι αστοί  όπως ο Raoul La Roche και ο Savoye είτε μέλη της οικογένειας του όπως ο αδελφός του Albert Jeanneret και η μητέρα του. Είναι ενδεχομένως κοινοί και φυσιολογικοί άνθρωποι στο ευρύτερο πλαίσιο αλλά όχι στην σύνδεση τους με το ζωγράφο, διανοούμενο, αδελφό και γιο αρχιτέκτονα Le Corbusier. (Εικόνες: 3, 4)

​

Στη βίλα Le Lac, στη κατοικία που σχεδιάζει για τους ηλικιωμένους γονείς του, o Le Corbusier ανατρέπει τη σχεδιαστική διαδικασία. Πρώτα επινοεί την κάτοψη της και μετά αναζητεί το οικόπεδο. Τοποθετείται τελικά στο ανατολικό άκρο της λίμνης της Γενεύης, με την κύρια όψη προς το νότο και τη  θέα.

Το πρόγραμμα αφορά ένα σπίτι για δύο άτομα, χωρίς οικιακούς βοηθούς.

Το  σχέδιο είναι αυστηρό και λειτουργικό - μια αληθινή μηχανή διαβίωσης. Κινητά πετάσματα στο εσωτερικό επιτρέπουν  μια απρόσκοπτη κυκλική κίνηση ενώ κινητά έπιπλα επιτρέπουν τόσο τον αυτοσχεδιασμό και την απροσδιοριστία της χρήσης του χώρου όσο και τη συνεχή μεταβολή της χωρητικότητας της κατοικίας. Αυτό το στενό μακρόστενο κουτί των 64 τ.μ. κλείνει προς το δρόμο και τον οικισμό, και ανοίγει προς τη θέα με ένα ενιαίο οριζόντιο παράθυρο 11 μέτρων.  Τρία από τα πέντε σημεία της αρχιτεκτονικής του Le Corbusier βρίσκονται στην ελεύθερη κάτοψη, την ελεύθερη όψη και το προσβάσιμο δώμα. (Εικόνες: 5,6)

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

50 χρόνια αργότερα στο εξώφυλλο του περιοδικού του Αμερικάνικου Ινστιτούτου Αρχιτεκτονικής το 1975 εμφανίζονται τα σχέδια μιας κατοικίας που βραβεύτηκε στον 22ο διαγωνισμό των βραβείων της αρχιτεκτονικής ανάμεσα σε 737 συμμετοχές. Στην επιτροπή συμμετέχουν οι Peter Chermayeff, Peter Eisenman, Eberhard H. Zeidler, Paul Rudolph (πρόεδρος). Είναι η μελέτη για ένα σπίτι στην ακτογραμμή της Florida από τον Remment Koolhaas και τη φοιτήτρια του Laurinda Spear, με αναθέτες τους γονείς της. Είναι το ντεμπούτο ενός από τους σημαντικότερους αρχιτέκτονες του 20 αιώνα, ακριβώς πριν ιδρύσει την ομάδα ΟΜΑ με την Madelon Vriesendorp και τους Ηλία και Ζωή Ζέγγελη. (Εικόνες: 7-10). 

Το σπίτι αποτελείται από τέσσερις τοίχους, τοποθετημένους παράλληλα στο νερό, όπου ενδιάμεσα σχηματίζουν τρεις ζώνες κατοίκησης. Ο πρώτος τοίχος, το όριο μεταξύ της πόλης και της κατοικίας είναι από φυσική πέτρα , ο δεύτερος από κεραμικά πλακίδια, ο τρίτος από αλουμινένιες περσιδωτές πόρτες και ο τέταρτος από υαλότουβλα. 

Μια ορθογώνια πισίνα, κάθετη στις ρίγες της κατοίκησης εκτείνεται από το όριο της τοποθεσίας μέχρι τον κόλπο και στέφεται από μια διπλή σανίδα κατάδυσης που προσφέρει «την επιλογή μεταξύ του γλυκού νερού της πισίνας ή του αλμυρού νερού της θάλασσας». Ένα αυτοκίνητο θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει το σπίτι κινούμενο ανεμπόδιστα διαμέσου αυτού, μέσω δύο δρόμων που διατηρούν εκατέρωθεν τον πρώτο τοίχο όριο της κατοικίας προς την πόλη.  Το πρόγραμμα και η μορφή μπορεί να γίνουν ανταλλάξιμα χάρη στην οργάνωση σε στοιβάδες. Οι τοίχοι είναι αδιάκοπα επίπεδα επενδυμένα με μεμονωμένα ομοιογενή υλικά.

​

Το αναγνωριστικό στοιχείο της κατοίκησης σε αυτή την περίπτωση ορίζεται ως η απομάκρυνση από το άμεσο περιβάλλον του προαστίου εμφατικά  αποκλείοντάς το  με τον πέτρινο τοίχο και - δεδομένου του κυτταρικού/κυψελοειδούς  χαρακτήρα των διαφορετικών χώρων της ζώνης κατοίκησης - τα μέλη μιας οικογένειας διατηρούν μια αυτονομία και απολαμβάνουν ιδιωτικότητα στο εσωτερικό της κατοικίας.

​

Μπορούν  όμως  να συναντηθούν απροσδόκητα  σε έναν γενναιόδωρο αλλά εξίσου ονειρικό χώρο κυκλοφορίας, διπλού ύψους με γυάλινο φεγγίτη και δημόσιο χαρακτήρα.

​

Στο ντεμπούτο κάθε αρχιτέκτονα, είναι δυνατό να αναγνωρισθούν κίνητρα και εμμονές που θα επανέλθουν σε μεταγενέστερα έργα. Και το Spear house είναι μια αποθέωση παλαιότερων και σύγχρονων στρατηγικών και εμμονών της ομάδας  OMA: η πισίνα στην οροφή της κατοικία Dall Ava, η κυκλοφορία του αυτοκινήτου στην αυλή της κατοικίας του Maison Bordeaux, και η παράθεση ζωνών κατοίκησης. (Εικόνες: 11, 12).

​

Είναι ένα από τα πιο ορθολογιστικά έργα στα οποία συνεργάστηκε ο Koolhaas, και είναι σαν μια προσπάθεια να αποδείξει ότι η λακωνική και σχεδόν σοκαριστική γεωμετρική απλότητα της αρχιτεκτονικής –και της δραστηριότητας της κατοίκησης– θα μπορούσε να αντέξει, σε μια υπερβολική και σχεδόν παρωδική εκδοχή των αρχών της αφαίρεσης και της επανάληψης  των αρχών του εικοστού αιώνα. Αν ήταν αλήθεια, όπως ήταν σχεδόν κοινή γνώση στη δεκαετία του 1970, ότι η μοντερνιστική αρχιτεκτονική είχε αποτύχει, ο Koolhaas ισχυρίστηκε ότι αυτό δεν συνέβαινε επειδή ήταν πολύ ριζοσπαστική, εγκεφαλική ή αφιλόξενη, αλλά επειδή το πνευματικό της φαντασιακό και πολιτιστικό δυναμικό είχε διερευνηθεί μονάχα εν μέρει.

Στο κολάζ που παρουσιάζει την πρόταση εικαστικά  ο πέτρινος τοίχος παρουσιάζεται εμφατικά με την υλικότητα που τον χαρακτηρίζει και τις ελάχιστες διατρήσεις για το πέρασμα από της ζούγκλα της πόλης στην ιδιωτική κατοικία. Το κατώφλι της εισόδου και της κυκλοφορίας μεταξύ των κυψελών των δραστηριοτήτων εμφανίζεται ως ένα κενό και η κύρια ζώνη της κατοίκησης αφαιρετικά με τις κενές κυψέλες διαβίωσης και τις γυάλινες επιφάνειες προς τον ουρανό.

Νομίζω ότι αυτό κάνει μια γνήσια δήλωση για την κατοικία, επιχειρηματολογεί ο Peter Eisenman στα πρακτικά κρίσης των βραβείων.  Είναι μια από τις λίγες δηλώσεις σχετικά με τη ζωή στα προάστια και είναι προφανώς για μένα μια πολύ εμβληματική δήλωση. …Αυτό το σπίτι είναι πάνω από όλα μια κριτική χειρονομία για την αρχιτεκτονική σήμερα και την κοινωνία. Αυτό και μόνο, το να λέει στην κοινωνία να ρίξει άλλη μια ματιά στον εαυτό της, είναι η μεγάλη του δύναμη. Αντιπροσωπεύει μια στάση απέναντι στο σπίτι του κατασκευαστή που νομίζω ότι είναι αναζωογονητική….Ξεφεύγει από την παράδοση του Corbu, δεν υπάρχει καθόλου Venturi…τίποτα από όλα αυτά, Είναι χωρίς στυλ και αυτό είναι που μου αρέσει.  

​

Η κατοικία κατασκευάζει ένα κενό χώρο  στον δημόσιο κόσμο, γυρνάει την πλάτη και ανοίγει προς το τοπίο, με μια αναζωογονητική απλότητα…. Είναι ένα εντελώς ορθολογικό σχέδιο στον τρόπο που χωρίζει το σπίτι και στον τρόπο που κατανέμει τους χώρους της οικογένειας. Ο Πιτερ Σερμαγιεφ δηλώνει ότι είναι ένα ποιητικό διάγραμμα. Στην πραγματικότητα, συνεχίζει, θα μπορούσε να ονομαστεί μια πολύ ορθολογική ποιητική δήλωση. Από τη μεριά του ο Πωλ Ρούντολφ φαίνεται να μην παίρνει το σχέδιο τα σοβαρά αλλά αφήνει τον εαυτό του να πειστεί.

Αν ήταν να πραγματοποιηθεί αυτό το σχέδιο, προφανώς θα ήταν κάτι πολύ διαφορετικό, καταλήγει ο Πωλ Ρούντολφ.  Μπορεί να είναι μια μεγάλη απογοήτευση ή μπορεί να είναι ένα θαυμάσιο έργο. Δεν είναι έργο αρχιτέκτονα, αλλά μπορεί να γίνει αρχιτέκτονας καταλήγει ο Πώλ Ρούντολφ.

​

Η κατοικία αυτή τελικά πραγματοποιήθηκε αλλά σε διαφορετική εκδοχή και χωρίς τον Koolhaas, που μετατρέπει αυτό το ντεμπούτο σε ένα εμβληματικό σχόλιο για την κλασική πορεία καριέρας ενός αρχιτέκτονα. Οι γονείς της Laurinda Spear απέρριψαν το σχέδιο, θεωρώντας το περισσότερο ως μια φιλοσοφική πρόταση παρά ως ένα μέρος για να ζήσουν και ενθάρρυναν την κόρη τους να προσπαθήσει ξανά. Η Spear το 1977 συνεργαστηκε με τον Bernando Fort- Brescia ιδρύοντας την ομάδα Arquitectonica. Το Spear House μετονομάστηκε σε Pink House και ολοκληρώθηκε το 1978. (Εικόνες: 14, 15).

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

Εικόνα 2