Προς πολλές νέες αρχιτεκτονικές κατευθύνσεις: Αρχιτεκτονικός Σχεδιασμός 3ου έτους, 2014-16
Κ. Γρίβας, Δ. Κατσώτα, Π. Μπαμπασίκας,
Αγ. Πρώιμου, Ν. Σμυρλής, Αλ. Στράτου
Changing Cities
Τα εργαστήρια του Αρχιτεκτονικού Σχεδιασμού στο 3ο έτος σπουδών έχουν ως κύριο ερευνητικό αντικείμενο το δημόσιο χώρο και το δημόσιο κτήριο. Στα έτη 2014-2016 η ομάδα διδασκόντων προσπάθησε να διευρύνει τη θεματολογία, τις μεθόδους και τα εργαλεία, αλλά και τη διαδικασία του μαθήματος με στόχο να προσεγγίσει την πλουραλισμό των σύγχρονων προβληματισμών για το δημόσιο χώρο σε κρίση, τον επαναπροσδιορισμό και την αποκέντρωση του δημόσιου κτηρίου, την επανάχρηση του κτηριακού αποθέματος των πόλεων, το τοπίο ως χώρο αστικοποίησης της υπαίθρου, την επανερμηνεία των αρχαιολογικών τόπων, κ.α. Το μάθημα εστίασε στην ανάπτυξη νέων εργαλείων χαρτογράφησης και καταγραφής των σύγχρονων δεδομένων της πόλης, του τοπίου και του τόπου ως μια εκκίνηση για τη κατασκευή νέων αφηγήσεων στο αρχιτεκτονικό πεδίο. Η διαδικασία του μαθήματος άνοιξε με διερευνητικές επισκέψεις σε τοπία και πόλεις, με συνομιλίες με ειδικούς άλλων επιστημονικών πεδίων, με διαλεκτικές παρουσιάσεις, με την οργάνωση ημερίδων, με κοινές παρουσιάσεις των εργασιών, και τέλος με δημόσιες εκθέσεις προβολής του έργου της σχολής, στην πόλη και τους ανθρώπους της.
Πρόγραμμα σπουδών και τρίτο έτος
Ακολουθώντας την παράδοση των προηγούμενων ετών στο Τμήμα,1 αλλά και την κοινή πρακτική στα περισσότερα Τμήματα Αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα,2 το αντικείμενο του Αρχιτεκτονικού Σχεδιασμού στο 3ο έτος είναι η μελέτη κτηρίων και συγκροτημάτων μεσαίας κλίμακας με έμφαση στο δημόσιο χαρακτήρα τους και τη σύνδεσή τους με το περικείμενο πλαίσιο (πόλη, ιστορικά σύνολα, τοπίο). Κατά τη διάρκεια κάθε εξαμήνου το σύνολο των ομάδων εργασίας —τα στούντιο κάθε διδάσκοντα— μοιράζονται μια ευρύτερη, κοινή θεματική κατεύθυνση: συνήθως αφορά προγράμματα και χώρους εκπαίδευσης, ή κτήρια πολιτισμού, στο 5ο και στο 6ο εξάμηνο αντίστοιχα. Κάτω από τη γενική θεματική ομπρέλα κάθε εξαμήνου, οι διδάσκοντες προτείνουν πιο εξειδικευμένα θέματα με διαφοροποιήσεις που σχετίζονται με το πρόγραμμα, την περιοχή μελέτης και παρέμβασης και τα ερωτήματα προς διερεύνηση, τα οποία οι φοιτητές έχουν την δυνατότητα να επιλέξουν.
Κατά τα έτη 2014-16, έγινε προσπάθεια ώστε το περιεχόμενο και η δομή του μαθήματος να διευρυνθεί, να μπουν πιο ισχυροί προβληματισμοί σε σύνδεση με το πνεύμα των καιρών, και να γίνει πιο ανοιχτή και εξωστρεφής η διαδικασία. Τα θέματα που επιμελήθηκαν οι διδάσκοντες παρουσίαζαν περισσότερο σαφείς διαφοροποιήσεις στο περιεχόμενο, τα ερωτήματα και τη μεθοδολογία, εκφράζοντας και τα ειδικά ερευνητικά ενδιαφέροντα των διδασκόντων. Πέρα από την παρακολούθηση της εξέλιξης των εργασιών από τον κάθε διδάσκοντα, κατά τη διάρκεια των εξαμήνων οργανώθηκαν, επίσης, κοινές παρουσιάσεις και κριτική των εργασιών, κοινές διαλέξεις-διάλογοι μεταξύ των διδασκόντων, καθώς και δραστηριότητες και ταξίδια μεταξύ των ομάδων εργασίας ώστε να ενισχυθεί η αλληλεπίδραση μεταξύ των ομάδων, και ο διάλογος για την πόλη, το τοπίο, το δημόσιο πρόγραμμα και την αρχιτεκτονική.
Τι συμβαίνει σήμερα στο δημόσιο χώρο και στο δημόσιο κτίριο;
Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της δομής του μαθήματος βασίστηκε σε μια κοινή παραδοχή, από όλους τους διδάσκοντες, ότι ο δημόσιος χώρος και κυρίως το δημόσιο κτήριο βρίσκονται σε κρίση ή αμφισβήτηση. Η τεχνολογία και τα διεσπαρμένα άυλα δίκτυα έχουν επαναπροσδιορίσει, σημαντικά, το δημόσιο πρόγραμμα, τις συνθήκες συναναστροφής και κοινωνικοποίησης, την εκπαίδευση, την παραγωγή του πολιτισμού και τη συμμετοχή στα κοινά. Ταυτόχρονα, κυρίως στη χώρα μας, λόγω της κρίσης ο δημόσιος χώρος απαξιώνεται και βάλλεται από την έλλειψη θεσμικής υποστήριξης, την οικονομική ασφυξία, τη βία και την αναταραχή.
Σήμερα, οι περισσότερες, και ίσως πιο βιώσιμες μάλλον, κοινότητες και οργανισμοί αναπτύσσονται από κάτω προς τα πάνω σαν ριζωματικές, διεσπαρμένες δομές που αποτελούνται από μικρούς τοπικούς, πολλές φορές αφανείς, κόμβους και πολλαπλές διασυνδέσεις, φυσικές και ψηφιακές.
Εικ. 1 Επίσκεψη φοιτητών στο κτήριο του ΟΛΠΑ, Αρχ. Σχεδιασμός 6, Museum matters, 2014-15, διδάσκουσα Αγ.Πρώιμου
Μέσα σε αυτές τις δεδομένες συνθήκες δεχθήκαμε ότι η παραδοσιακή θεώρηση της κεντρικότητας και της εξέχουσας φυσικής και συμβολικής υπόστασης του δημόσιου κτηρίου αποτελούν παρελθόν. Ταυτόχρονα, διαπιστώσαμε ότι ακόμα και έξω από τον αστικό ιστό, στην ύπαιθρο, αναπτύσσεται ένα νέο πεδίο παρεμβάσεων και διεκδίκησης χώρου με εξίσου δημόσιο και μητρο-πολιτικό χαρακτήρα. Αναγνωρίζουμε το τοπίο της υπαίθρου ως πεδίο όπου ομάδες με διαφορετικά, υπερτοπικά και συμπλεκόμενα ή συγκρουόμενα συμφέροντα (οικονομικά, πολιτικά, κοινωνικά, κ.α.) ασκούν επιρροή, ανταγωνίζονται για επικράτηση και αφήνουν ίχνη στο τοπίο της υπαίθρου. Διαπιστώσαμε, έτσι ότι η δημόσια σφαίρα διαχέεται έξω από τον δομημένο χώρο της πόλης, στο τοπίο, στις υποδομές, στους προστατευόμενους περιβαλλοντικούς θύλακες, ακόμα και στους αρχαιολογικούς τόπους.Το βασικό μας ερώτημα υπήρξε πώς ένα εργαστήριο αρχιτεκτονικού σχεδιασμού για το δημόσιο κτήριο και το δημόσιο χώρο μπορεί να σχετιστεί, ουσιαστικά, με την εποχή μας και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της.
Εικ. 2α Ξ. Κέκκος, Campus: Σχολείο και Δίκτυο Παιχνιδιού, Αρχ. Σχεδιασμός 5, 2015-16,
διδάσκων Κ. Γρίβας
Θέματα
Οι παραπάνω προβληματισμοί και παραδοχές σχετικά με το δημόσιο χώρο και το δημόσιο κτήριο ενημέρωσαν σε μεγάλο βαθμό τα θέματα που προτάθηκαν από τους διδάσκοντες και στα δύο εξάμηνα, επιδιώκοντας να έχουν μεγάλο εύρος διαφοροποίησης. Άλλοτε διερευνούσαν το δημόσιο κτήριο μέσα σε καθαρά αστικό πλαίσιο ως μεμονωμένο κτήριο ή και ως δίκτυο παρεμβάσεων, άλλοτε δίνοντας έμφαση στην επανάχρηση, και πολλές φορές τα θέματα προσέγγιζαν το δημόσιο κτήριο ως στρατηγική παρέμβαση, καταλύτης ή συμπλήρωμα στο τοπίο, σε αρχαιολογικούς τόπους, και στις υποδομές. Τα προγράμματα εκπαίδευσης, διάδοσης και παραγωγής πολιτισμού επαναπροσδιορίστηκαν πολύ συχνά ως ένα δίκτυο οργανισμών, υποδομών και διεσπαρμένων παρεμβάσεων.
Συχνά στα θέματα που δόθηκαν από τους διδάσκοντες γίνεται προσπάθεια να δημιουργηθούν και να ενισχυθούν περιπτώσεις χώρων χωρίς σαφή και «κανονικά» ή τυπικά γνωρίσματα που δεν σχεδιάζονται με βάση προδιαγεγραμμένες απαιτήσεις. Τέτοιοι χώροι προσιδιάζουν σε ποιότητα αυτό που ο Jeremy Till ονομάζει ως «χαλαρό χώρο» (Slack Space).3 Έτσι το πρόγραμμα προσεγγίζεται σαν παράμετρος που μπορεί να γεννήσει υβριδικές τυπολογίες, χωρικές καταστάσεις, και ίσως νεωτερικά πρότυπα. Το πρόγραμμα διατυπώνεται ως μια γενικότερη έννοια (π.χ. ευεξία) ή περιοχή δραστηριοτήτων, χωρίς σαφές κτηριολογικό πρόγραμμα, έτσι ώστε να επιτρέπονται πολλές διαφορετικές ερμηνείες. Κατά κανόνα στα θέματα επιλέχτηκε συνδυασμός προγραμμάτων, ή και ιδιωτικά προγράμματα που μετασχηματίζονται σε δημόσια, και το αντίστροφο.
Άλλα θέματα εστίασαν στο ότι τα ψηφιακά δίκτυα και η τεχνολογία μας οδηγούν να οραματιστούμε το δημόσιο κτήριο σαν μια ανοιχτή, διαπερατή, και διάχυτη δομή λόγω του χώρο-χρονικού κατακερματισμού του προγράμματός του, και επειδή στεγάζει οργανισμούς και κοινότητες που λόγω των ψηφιακών μέσων είναι από τη φύση τους αποκεντρωμένες και δια-τοπικές. Το δημόσιο κτήριο ειδώθηκε σαν έναν από τους πολλούς πυρήνες κοινωνικού χώρου μέσα στην πόλη, μέρος ενός δικτύου κινήσεων, διαδρομών, και επικρατειών στους οποίους συναντώνται διαφορετικές κοινωνικές ομάδες, συνυπάρχουν και οικειοποιούνται το δημόσιο χώρο. Για παράδειγμα, η μελέτη δημοτικού σχολείου παράλληλα με δίκτυο χώρων παιχνιδιού ήταν μια μελέτη για τη χωρική συνύπαρξη παιδιών, γονιών και ηλικιωμένων σε μια ευρύτερη γειτονιά. (Εικ.2α & 2β)
Ειδικότερα η σχέση ιδιωτικού και δημόσιου προσεγγίστηκε σε κάποια θέματα μέσα από τη διάλυση των ορίων του δημόσιου κτηρίου και την εμφατική διαπερατότητα. Για παράδειγμα το διαφανές μουσείο επιχειρεί την "διάλυση" του κελύφους του για να πετύχει τη διάχυση των δραστηριοτήτων του στο δημόσιο χώρο αλλά και να βάλει τον αστικό περίπατο στο κέντρο του δημιουργώντας ευκαιρίες για ζώνες υβριδικών και «χαλαρών» χώρων.
Εικ. 2β Ξ. Κέκκος, Campus: Σχολείο και Δίκτυο Παιχνιδιού, Αρχ. Σχεδιασμός 5, 2015-16,
διδάσκων Κ. Γρίβας
Η επανάχρηση κτηρίων, μνημείων, υποδομών και τοπίων εμφανίστηκε με διάφορες μορφές στη θεματολογία. Η επανάχρηση του κτηριακού δυναμικού της πόλης έδωσε την ευκαιρία ώστε δομικά και ποιοτικά χαρακτηριστικά της παλιάς λειτουργίας του να μεταφερθούν στη νέα συνθήκη προκαλώντας αναπάντεχα γεγονότα στο νέο σενάριο κατοίκησης του. Εξετάσαμε την επανάχρηση όχι μόνο σα διαδικασία επιλεκτικής διατήρησης της πρότερης κατάστασης και μνήμης, αλλά σα μια προϋπόθεση για την ολοκλήρωση του νέου αρχιτεκτονικού έργου. Η περίπτωση της μελέτης ενός συγκροτήματος μουσείου σύγχρονης τέχνης στο παλιό εργοστάσιο της ΑΒΕΑ στα Χανιά ήταν χαρακτηριστική.(Εικ.3)
Εικ. 3 Π. Αποστολοπούλου, Αλ. Μαρκαντωνάκης, Αρχ. Σχεδιασμός 6, How portable is your museum?, 2015-16, διδάσκουσα: Αγ. Πρώιμου
Προσεγγίσαμε το τοπίο της ελληνικής υπαίθρου γύρω από τόπους αρχαιολογικής σημασίας ως πεδία όπου ξεδιπλώνονται τακτικές από συμπλεκόμενα και πολλές φορές αντικρουόμενα συμφέροντα. Για παράδειγμα η ανάγκη ανάδειξης ξεχασμένων αρχαιολογικών χώρων και η περιβαλλοντική προστασία σε αντιπαράθεση με εντατικές ανθρωπογενείς δραστηριότητες και την πίεση για τουριστική αξιοποίηση, στο σύστημα υγροτόπων της Δυτικής Αχαΐας. (Εικ.4) Σε κάποια θέματα τέθηκε με έμφαση ο προβληματισμός για το πόσο νομιμοποιείται και με ποιόν τρόπο (π.χ. απόσταση, ελαφρότητα) η επέμβαση γύρω, σε άμεση σχέση, και πάνω σε ιστορικά και ιδεολογικά φορτισμένα μνημεία και τόπους (όπως για παράδειγμα στο ναό του Επικούρειου Απόλλωνα στις Βάσσες), αλλά και το πώς η σύγχρονη εποχή καταλαβαίνει ή καταναλώνει την ιδιαίτερη αισθητική του ιστορικού ή μοντέρνου ερειπίου.
Ακόμα, προτείναμε παρεμβάσεις σε ευρύτερες περιοχές υποδομών σε μερική ή ολική αχρηστία που παρουσιάζουν ενδιαφέρον γιατί φέρουν σε μεγάλη κλίμακα τα ίχνη των ανθρώπινων δράσεων πάνω στο τοπίο, όπως αυτοκινητόδρομοι, αλυκές και ορυχεία, αποτέλεσαν πεδίο μελέτης και έδωσαν την αφορμή, αφ’ ενός να συζητηθούν οι πρακτικές επέμβασης και αποκατάστασης του τοπίου, όσο και να μελετηθούν πρακτικές καλλιτεχνών της land-art που αφορούν αναγνώσεις και επανεγγραφές στο τοπίο.
Τέλος, σε κάποιες περιπτώσεις τα θέματα προσέγγισαν το αντικείμενο του σχεδιασμού με ιδιαίτερα αφηγηματικό τρόπο. Υπήρξαν προτάσεις που επεξεργάστηκαν ένα ουτοπικό σενάριο έρευνας, όπως π.χ. ένα μουσείο χωρίς συλλογή με στόχο να εξετάσουν ένα θεσμό και τη χωρική του έκφραση στις πιο ακραίες εκδοχές της: "το κτήριο που παρουσιάζει αλλά δε στεγάζει." Συχνά, επιχειρήσαμε να κατασκευάσουμε μηχανισμούς αναπαράστασης και καταγραφής της πολυπλοκότητας της πόλης, της πυκνότητας, των διαφορετικών χρόνων και των ανθρώπων της. Η αφήγηση χρησιμοποιήθηκε ως μέσο/μηχανισμός για να κατανοήσουμε την εποχή μας και την πόλη και να προσπαθήσουμε να σχηματίσουμε μια απάντηση.
Ήταν πρόθεσή μας να ενισχύσουμε τις περισσότερες δυνατές αναγνώσεις και κατευθύνσεις ερευνητικού σχεδιασμού πάνω στο αντικείμενό μας και το διάλογο ανάμεσα μας. Στην οργάνωση των στούντιο υπήρχαν κοινές μέθοδοι και εργαλεία διδασκαλίας (π.χ. οι χαρτογραφήσεις και καταγραφές), και ήταν στόχος μας να διευρύνουμε και να επινοήσουμε κατάλληλα μεθοδολογικά εργαλεία. Προσπαθήσαμε να ενισχύσουμε, ακόμα, το κομμάτι του σχεδιασμού που συμβαίνει πέραν του σχεδιαστηρίου, στην παρατήρηση του πεδίου, στην άμεση επαφή με τους φορείς, κοινότητες, ομάδες στους οποίους αναφέρεται ο σχεδιασμός, στην έκθεση των φοιτητών σε διαφορετικά επιστημονικά πεδία (ιστορία, τέχνη, κ.α.) και στις γνώμες ειδικών για κάθε θέμα, αλλά και στην προβολή των εργασιών των στούντιο προς τα έξω.
Θεωρήσαμε τις χαρτογραφήσεις σαν υποκειμενικές καταγραφές που αποτελούν καίριο και αναπόσπαστο κομμάτι του σχεδιασμού και όχι σαν ένα επικουρικό εργαλείο που τον υποστηρίζει και τον αιτιολογεί. Οι φοιτητές επινόησαν τα δικά τους εργαλεία για να μπορούν να καταγράψουν και να χαρτογραφήσουν τα φαινόμενα, τις δυνάμεις που δρουν και τις ιδιαίτερες ποιότητες των χώρων και των τοπίων στα οποία καλούνται να σκεφτούν τις προτάσεις τους. Ενδεικτικά, στις χαρτογραφήσεις τους αποτυπώνονται: τα ίχνη από τις προηγούμενες εκδοχές των ανθρώπινων δραστηριοτήτων (ως νεκροψία), οι μεταλλάξεις και επεμβάσεις στα στοιχεία του δομημένου χώρου, καταγράφονται οι επικράτειες και η χρονικότητα των μεταβολών στο τοπίο, καταγράφονται, και μετασχηματίζονται υποκειμενικές θεάσεις του χώρου σαν χαρακτηριστικά στιγμιότυπα, γίνεται κατανοητός με πολλαπλούς τρόπους ο μηχανισμός θέασης του τοπίου. (Εικ.6)
Εικ. 4 Ε. Κώνστα, Ηρ. Σταλίκα, Ακρόπολη Δυμαίων: Ιστορικό και Περιβαλλοντικό Μουσείο,
Δυτ. Αχαΐα”, Αρχ. Σχεδιασμός 6, 2016, διδάσκων Κ. Γρίβας
Εικ. 6: Μ. Λακουμέντα, Αγ. Χρονοπούλου, Χαρτογραφήσεις αστικών φαινομένων, Αρχ. Σχεδιασμός 05, 2014-15, διδάσκουσα: Δ. Κατσώτα
Εικ. 7: Σ. Κακαλής, Αλ. Τζούτσας, Αρχ. Σχεδιασμός 6, 2015-16, διδάσκουσα: Αλ. Στράτου
Οι φοιτητές δεν εισάγονται κατευθείαν στο σχεδιαστικό θέμα του εξαμήνου, αλλά προηγούνται μικρές ασκήσεις που στοχεύουν στο να αναπτύξουν πρώτα έναν προβληματισμό, μια διερώτηση και μια διαίσθηση για το θέμα, καθυστερώντας έτσι τη βιαστική υιοθέτηση προτύπων. Οι ασκήσεις αυτές είναι ο σχεδιασμός ενός θρανίου σήμερα πριν από το κτήριο εκπαίδευσης, ο πειραματισμός με την εμπειρία του χώρου, ή και η ανάπτυξη μιας κριτικής και ιστορικής προσέγγισης μέσα από μελέτη αναφορών.
Στην προσπάθεια ανοίγματος του εργαστηρίου, διοργανώθηκαν ημερίδες – συζητήσεις όπου προσκλήθηκαν ομιλητές διαφορετικών επιστημονικών πεδίων για να συζητήσουν ευρύτερες ή διαφορετικές οπτικές που σχετίζονται με τα θέματα που απασχολούν το εργαστήριο. Στο πλαίσιο αυτό οργανώθηκε ημερίδα για το ανοιχτό σχολείο και αντίστοιχη ημερίδα για τα όρια του θεσμού του μουσείου.
Αντίστοιχα, λειτούργησαν και τα εκπαιδευτικά ταξίδια που οργανώθηκαν. Αυτά δεν περιορίστηκαν στην επίσκεψη των τόπων που θα γίνονταν οι παρεμβάσεις, αλλά κυρίως είχαν οργανωθεί ομιλίες και συναντήσεις από ειδικούς με την περιοχή επιστήμονες ή γενικά εμπλεκόμενους φορείς οι οποίοι τροφοδότησαν με πρωτογενή πληροφορία για την κάθε περιοχή και θέμα.
Δύο ή τρεις φορές κατά τη διάρκεια επεξεργασίας των θεμάτων, πραγματοποιήθηκαν κοινές παρουσιάσεις μεταξύ των ομάδων διδασκόντων όπου και αυτές ήταν σημαντική αφορμή για να προβληθούν οι διαφορετικές προσεγγίσεις μεταξύ των ομάδων, να αναπτυχθεί διάλογος και να ενισχύσει την κριτική στάση των φοιτητών απέναντι στο έργο τους.
Η κατάληξη κάθε εργαστηρίου, όπως και η αρχή του, ήταν η διοργάνωση εκθέσεων με τις εργασίες των φοιτητών στο τέλος κάθε εξαμήνου. Οι εκθέσεις αυτές οργανώθηκαν από τους διδάσκοντες και υλοποιήθηκαν από τους φοιτητές, σε χώρους εκτός του Πανεπιστημίου, μέσα στην πόλη, υπό την αιγίδα και του Δήμου. Η προσπάθεια αυτή έγινε για να ανοιχτεί η σχολή και η δουλειά του εργαστηρίου προς την πόλη. Παράλληλα, η ίδια η διαδικασία του στησίματος και της επιμέλειας της έκθεσης από τους φοιτητές ήταν σημαντικό κομμάτι της διδακτικής διαδικασίας, γιατί τους έβαλε να σκεφτούν πως οι προτάσεις τους θα επικοινωνηθούν στο ευρύτερο κοινό της πόλης.
Στην περίπτωση του Αρχ. Σχεδ. 5 με θέμα το Ανοιχτό σχολείο, η επιθυμία μας να ανοίξει η εκπαιδευτική διαδικασία στην πόλη, αλλά και η αρχική ιδέα που είχαμε για την έκθεση μιας κοινής μακέτας που θα τοποθετεί όλα τα θέματα σε ένα περιβάλλον, μας οδήγησε να οργανώσουμε έναν περίπατο που ξεκινά από τα Ψηλά Αλώνια και καταλήγει στο παραλιακό μέτωπο, συναντώντας 4 σχολικά συγκροτήματα, μια πλατεία, έναν κήπο και ένα αστικό κενό ως περιοχές διερεύνησης και εργασίας των 6 διδακτικών ομάδων. Οι φοιτητές επιχείρησαν να ενεργοποιήσουν αυτό το αστικό δίκτυο μέσα από το θεσμό του Ανοιχτού Σχολείου.
Επίλογος
Περιγράφοντας τις ενέργειες και επιλογές που κάναμε για τον Αρχιτεκτονικό Σχεδιασμό 5 και 6 στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων στο Πανεπιστήμιο Πατρών, ήταν η πρόθεσή μας να ανοίξουμε τη διαδικασία του Σχεδιασμού τόσο μεταξύ μας επιλέγοντας και αναδεικνύοντας τους διαφορετικούς προβληματισμούς, και τα ερευνητικά μας ενδιαφέροντα και αφετηρίες, και ταυτόχρονα να ξεκινήσουμε μια δημόσια συζήτηση μεταξύ της δικής μας ακαδημαϊκής κοινότητας, και ανθρώπων από άλλους χώρους και πεδία. Το σημαντικότερο από όλα είναι ότι επιχειρήσαμε να δώσουμε στους φοιτητές μια ευρεία διάσταση του πεδίου δράσης στο οποίο εμπλέκεται ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός σήμερα. Για εμάς ήταν ξεκάθαρο ότι το πεδίο αυτό είναι ενδιαφέρον στην πολυπλοκότητά του και προκλητικό στις αλληλεξαρτήσεις του.4
[1] Σύμφωνα με τα syllabus για τα μαθήματα Αρχιτεκτονικού Σχεδιασμού 5 & 6, για τα έτη 2010-2014
[2] Σχετικά με το αντικείμενο του Αρχιτ. Σχεδ. 5 και 6 σε άλλα Τμήματα και Σχολές Αρχιτεκτονικής της ημεδαπής δείτε στους παρακάτω συνδέσμους: http://www.arch.ntua.gr/course_instance/744 , http://www.arch.ntua.gr/courses/191 , https://qa.auth.gr/el/class/1/600105447, https://qa.auth.gr/el/class/1/600105482 , http://www.arch.uth.gr/el/studies/course/1175/5 , http://www.arch.uth.gr/el/studies/course/1123/6, https://www.arch.tuc.gr/el/spoydes/proptychiakes-spoydes/programma-spoydon/3o-etos/n/13058-architektonikos-schediasmos-5/, https://www.arch.tuc.gr/el/spoydes/proptychiakes-spoydes/programma-spoydon/3o-etos/n/13067-architektonikos-schediasmos-6/ , http://www.arch.duth.gr/undergraduate/program/
[3] Till, Jeremy, Architecture Depends, Cambridge, MA: The MIT Press, 2009, pp. 133-134
[4] Γίνεται αναφορά στο βασικό επιχείρημα του βιβλίου "Architecture Depends" (Till, 2009) σχετικά με την εξαρτημένη φύση του αρχιτεκτονικού έργου, σε όλα τα στάδιά του, από την αρχική σύλληψη μέχρι και την παραγωγή.
