Αρχές Σχεδιασμού
Το εργαστήριο του Αρχιτεκτονικού Σχεδιασμού του τρίτου εξαμήνου αποτελεί το πρώτο σχεδιαστικό κτηριακό θέμα που καλούνται να αντιμετωπίσουν οι φοιτητές στο πρόγραμμα σπουδών του Τμήματος Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου Πατρών. Το θέμα αυτό, είναι μικρής κλίμακας και αφορά στο σχεδιασμό μονοκατοικίας με χώρο εργασίας σε οικόπεδο στο αστικό κέντρο. Κύρια επιδίωξη του εργαστηρίου είναι η εισαγωγή των φοιτητών σε μια διαδικασία προσέγγισης/διερεύνησης ενός σχεδιαστικού θέματος με βάση το πρόγραμμα ως γεννήτρια νέων χωρικών καταστάσεων και προτύπων. Με αυτόν τον στόχο επιλέγονται δύο προγράμματα που συγκροτούν το σχεδιαστικό θέμα, -κατοικία και εργασία- ώστε η αλληλεπίδρασή τους να οδηγήσει στον επαναπροσδιορισμό, τον πειραματισμό και την εξέλιξη της έννοιας της κατοίκισης. Ακόμη, επιλέγεται μια μεθοδολογία που αντιστρέφει την αναμενόμενη κλίμακα εργασίας προχωρώντας από το επιμέρους στο συνολικό, από τον χώρο στο κτήριο και τελικά στον αστικό ιστό. Στο εργαστήριο διερευνάται το πώς κατοικούμε και εργαζόμαστε με διαφορετικό τρόπο σήμερα στην πόλη.
Γραμμική Διαδικασία - Ερμηνεία / Διαίσθηση
Ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται στην ιδέα που προκύπτει από την επεξεργασία και την ερμηνεία των δεδομένων και πώς αυτή ενορχηστρώνει το πρόγραμμα, τη δομή, τη λειτουργία και τα υλικά. Γι’ αυτόν το λόγο, το εργαστήριο, στη διάρκεια των πρώτων επτά εβδομάδων, οργανώνεται με βάση μια γραμμική διαδικασία δράσεων που αναζητά, σε κάθε βήμα της, τις προσωπικές ερμηνείες των φοιτητών πάνω στο θέμα της κατοικίας και της εργασίας. Στο τέλος των επτά εβδομάδων, οι επιμέρους δράσεις και ερμηνείες συνδέονται, το υπό διαμόρφωση σενάριο κατοίκισης παίρνει την τελική του μορφή και παρουσιάζεται στην Ενδιάμεση Παρουσίαση. Στην διάρκεια των επόμενων πέντε εβδομάδων γίνεται η κτιριολογική επεξεργασία του θέματος, αναπτύσσονται τα εκφραστικά μέσα και οι τεχνικές απεικόνισης του.
ΔΕΔΟΜΕΝΑ / ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ
Διαφορετικές ταυτότητες
Διαφορετικές ταυτότητες κατοίκων, διαφορετικά μοντέλα οικογενειών, διαφορετικοί τρόποι ζωής διαμορφώνουν ένα διευρυμένο και διαφορετικό πεδίο αντίληψης της κατοικίας σήμερα. Το μοντερνιστικό πρότυπο κατοικίας δεν είναι πλέον επαρκές και διαφαίνεται η ανάγκη να παραχθούν σύγχρονα πρότυπα με δυνατότητες ενσωμάτωσης της νέας πολύπλοκης πραγματικότητας. Μονογονεϊκές οικογένειες, εργένηδες ή ζευγάρια χωρίς παιδιά, εργασία μέσα στο σπίτι αποτελούν νέα δεδομένα για την κατοίκιση.
Φανταστική τοποθεσία
Ένα ισχυρό δεδομένο στη μέχρι σήμερα διδασκαλία της κατοικίας στις αρχιτεκτονικές σχολές, απαλείφεται από το εργαστήριο: το οικόπεδο του θέματος δεν είναι πραγματικό, δεν υπάρχει, οπότε δεν είναι επισκέψιμο. Βρίσκεται στα όρια της ελληνικής πόλης, μέσα στο συνεχή αστικό ιστό, έχει υπαίθριο χώρο και δίκτυα υποδομών γύρω του αλλά δεν προσφέρεται μια συγκεκριμένη εικόνα του περιβάλλοντός του. Το οικόπεδο, δεν έχει σαφή μορφολογικά χαρακτηριστικά παρά μόνο τοπογραφία εδάφους και γειτνιάσεις κτιρίων. Αποτελεί έναν τόπο ανοιχτό στην ερμηνεία και τις προθέσεις των φοιτητών. Ένα πεδίο διερώτησης των σχέσεων που καλούνται να διερευνήσουν, όπως ιδιωτικό-δημόσιο, κατοικία-εργασία, κατοικία-πόλη.
Κάναβος
Η εισαγωγή ενός τρισδιάστατου κανάβου 3,6x3,6x3,6 μ. ως υπόβαθρο εργασίας αποτελεί ένα νέο δεδομένο-περιορισμό. Ο ρόλος του είναι να λειτουργήσει ως η δομή που θα επιτρέψει τη μεταφορά στον τρισδιάστατο χώρο αφηρημένων σκέψεων με την ελάχιστη μορφοποίηση. Να καθυστερήσει την εισαγωγή αναπαραστατικής μορφής στην εργασία των φοιτητών, ώστε να παραταθεί μια διαγραμματική ερευνητική διερεύνηση χωρικών χαρακτηριστικών. Με αυτόν τον τρόπο, ο πυρήνας του ενδιαφέροντος μετατίθεται από τη μελέτη της μορφής στη μελέτη της δράσης και των καταστάσεων στη σχέση κατοικίας και εργασίας.
59x59 εκ.
Επιδίωξη του προγράμματος είναι επίσης η συνεχής εναλλαγή αναλυτικής και συνθετικής διαδικασίας κατά τη διάρκεια του εξαμήνου. Η διερεύνηση ενός σχεδιαστικού θέματος δεν γίνεται αντιληπτή ως μια γραμμική διαδικασία επεξεργασίας όγκων ή μορφών από τη μεγάλη κλίμακα προς τη μικρή, αλλά ως ένα σύνολο συνδέσεων και διαδραστικών σχέσεων για την παραγωγή σχεδιαστικής στρατηγικής. Ζητείται επομένως από τους φοιτητές να διατηρούν, σε όλη τη διάρκεια του εξαμήνου, ένα κοινό τετράγωνο φορμά παρουσίασης 59x59 εκ. των εργασιών τους που θα οργανώσει ένα συνολικό φάκελο καταγραφής της προσωπικής δουλειάς στο εργαστήριο στη διάρκεια του εξαμήνου. Στον φάκελο αυτόν μπορούν να ανατρέξουν κάθε στιγμή ανακαλύπτοντας νέες συνδέσεις και σχέσεις μεταξύ των σχεδίων και των αναλύσεών τους.
ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ
Δράση 1
Ανάλυση κατοικιών: ένα πλαίσιο αναφορών
Τις δύο πρώτες εβδομάδες του εργαστηρίου επιδιώκεται η έρευνα του τύπου της κατοικίας μέσα από τη μελέτη σημαντικών παραδειγμάτων. Η ανακάλυψη της αρχιτεκτονικής ιδέας, της σχέσης με τα γύρω (φύση, πόλη, πρόσβαση, θέα), της χωρικής οργάνωσης, της κατασκευαστικής δομής , των υλικών συγκεκριμένων κατοικιών εισάγει τους φοιτητές στην τυπολογία της κατοικίας. Η αναπαραγωγή των σχεδίων και η παρουσίαση στην ομάδα διαφορετικών κατοικιών από τους φοιτητές, τους εξοικειώνει με σημαντικές κατοικίες του 20ου αιώνα και με σύγχρονα παραδείγματα. Στόχος της έρευνας αυτής είναι η απόκτηση ενός πλαισίου αναφορών.
Δράση 2
Ανάλυση χώρων κατοικίας: Εστίαση – σύγκριση
Στη συνέχεια οι φοιτητές εστιάζουν σε τρεις κατοικίες, συγκρίνοντας επιμέρους χώρους των κατοικιών που έχουν ήδη αναλυθεί κατά τη Δράση 1 και παρουσιάζουν τα αποτελέσματα μέσα στην ομάδα τους. Οι επιμέρους χώροι εξετάζονται με διαγράμματα κινήσεων, κλίμακας, επίδρασης του φυσικού φωτισμού και επίπλωσης που επιτρέπουν την εμβάθυνση στην εξέλιξη του τύπου της κατοικίας.
Δράση 3
6 διαλέξεις διδασκόντων: Πολλαπλές, ποικίλες αναφορές
Από την πρώτη εβδομάδα του εργαστηρίου οργανώνεται παράλληλα ένας κύκλος διαλέξεων από τους διδάσκοντες που καλύπτει ένα ευρύ φάσμα προβληματισμών γύρω από το θέμα της κατοικίας, όπως: μοντέρνα κατοικία στην Ελλάδα, κατοικία και τεχνολογία, κατοικία και κάναβος, κατοικία και αναπαράσταση, κατοικία και υπαίθριος χώρος και κατοικία και ενέργεια.
Δράση 4
Κλήρωση: Πολλαπλά σενάρια αντικαθιστούν το κτηριολογικό πρόγραμμα
Η διδακτική εμπερία προηγούμενων εξαμήνων έχει αποδείξει ότι όταν η επιλογή του προγράμματος της εργασίας και του σεναρίου κατοίκησης γινόταν από τους φοιτητές, συχνά αυτά ήταν εξεζητημένα, χωρίς ποικιλία και χωρίς αναφορά στη σύγχρονη πραγματικότητα. Με την εφαρμογή του μηχανισμού της κλήρωσης οργανώνονται κατηγορίες κατοίκων και χρηστών, κατηγορίες δραστηριοτήτων, κατηγορίες προγραμμάτων εργασίας, κατηγορίες υλικών, κατηγορίες ατμόσφαιρας και χαρακτήρα χώρου. Οι φοιτητές συμμετέχουν στην κλήρωση για κάθε κατηγορία και τελικά διαμορφώνονται συνδυαστικά ποικίλα σενάρια κατοικίας και εργασίας, διαφορετικά σε κάθε ομάδα και φοιτητή. Η κλήρωση γίνεται δύο φορές στο εργαστήριο: την πρώτη φορά για τα δεδομένα του χώρου της κατοικίας και τη δεύτερη για τα δεδομένα του χώρου εργασίας.
Δράση 5
Ιδιοποίηση: Ενσωμάτωση προτάσεων συμφοιτητών στο προσωπικό σενάριο.
Το σχεδιαστικό θέμα στο εργαστήριο είναι ατομικό αλλά αξιολογείται σημαντική η ανταλλαγή και η συνεργασία των φοιτητών στα πλαίσια της ομάδας εργασίας. Επιστρατεύεται γι’ αυτό το λόγο ο μηχανισμός της «ιδιοποίησης». Κάθε φοιτητής στην προσπαθεια του να συνθέσει την πρόταση κατοίκισης και το προσωπικό του σενάριο καλείται να δανειστεί από κάποιο συμφοιτητή της ομάδας του τον χώρο της κατοικίας που έχει σχεδιάσει στην Δράση 3 και να το ενσωματώσει στη δική του πρόταση. Για παραδειγμα, ένας φοιτητής μπορεί να οικειοποιηθεί από τους συμφοιτητές του ένα χώρο για την κατοικία που λείπει από το προσωπικό του σενάριο όπως έχει διαμορφωθεί μέχρι εκείνη τη στιγμή π.χ. κουζίνα, αυλή, υπνοδωμάτιο, καθιστικό.
Δράση 6
Προσαρμογή: Η πρόταση κατοίκησης τοποθετείται σε οικόπεδο(6ωρη άσκηση μέσα στο εργαστήριο)
Την 6η εβδομάδα οι φοιτητές συμμετέχουν σε μια εξάωρη άσκηση στο εργαστήριο με την παρουσία των διδασκόντων στο πέρας της οποίας παραδίδουν μακέτα εργασίας σε κλίμακα 1:100 και επεξηγηματικά σκίτσα και διαγράμματα. Η άσκηση εισάγει το οικόπεδο στη διαδικασία εργασίας. Οι φοιτητές καλούνται να εντάξουν την πρώτη σύνθεση σχέσεων κατοίκισης στα δεδομένα του οικοπέδου. Μέχρι τότε, έχει ήδη αναπτυχθεί μια τυπολογία σχέσεων κατοικίας και σχέση εργασίας-κατοικίας προτού οι φοιτητές έρθουν αντιμέτωποι με τα χαρακτηριστικά του οικοπέδου (τοπογραφία, αστικός χαρακτήρας). Το οικόπεδο είναι φανταστικό και ανάλογα με τον αριθμό μητρώου του φοιτητή διαφοροποιείται η τοπογραφία του, ως ανηφορική ή κατηφορική σε σχέση με το δρόμο. Η συλλογική παρουσία, η άμεση βοήθεια από τους διδάσκοντες και ο περιορισμένος χρόνος συντελούν σε μια πρώτη άμεση προσέγγιση φιγούρας–τοπίου (figure–ground) μέσα από πολλές διαδικασίες μετασχηματισμού.
Δράση 7
Eνδιάμεση Παρουσίαση: κριτική ανά 2 ομάδες εργασίας
Η Ενδιάμεση Παρουσίαση –συνήθως στη μέση του εξαμήνου- σηματοδοτεί το τέλος της ερευνητικής διαδικασίας σε ό,τι αφορά στη διαμόρφωση του τύπου της κατοικίας, τη σχέση των δύο προγραμμάτων (εργασία-κατοικία) και τη σχέση της κατοικίας με τον αστικό ιστό. Οι φοιτητές καλούνται να συνοψίσουν τα συμπεράσματα τους και να παρουσιάσουν την τελική μορφή του προσωπικού τους σεναρίου. Τα ζητούμενα αφορούν κυρίως διαγράμματα αυτών των σχέσεων, δισδιάστατα και τρισδιάστατα.
Δράση 8
Τελική Παρουσίαση: Κριτική ανά 3 ομάδες εργασίας
Στο διάστημα που μεσολαβεί μεταξύ ενδιάμεσης και τελικής παρουσίασης –περίπου τέσσερεις εβδομάδες- οι φοιτητές επεξεργάζονται κτηριολογικά την εργασία τους και βρίσκουν τις κατάλληλες τεχνικές και μέσα απεικόνισης για να παρουσιάσουν την πρότασή τους. Σημαντικό είναι σε αυτή τη φάση εργασίας να αρθρώσουν με συνεπή τρόπο ένα κριτικό, δομικό και προγραμματικό επιχείρημα στο θέμα της σύγχρονης κατοικίας σε συνάρτηση με την ιδέα τους και την προσωπική τους έρευνα.
Δράση 9
Portfolio 21 x 21 εκ.: Επιμέλεια και καταγραφή συνολικής εργασίας
Η αξιολόγηση των φοιτητικών εργασιών γίνεται αμέσως μετά την Τελική Παρουσίαση από τους έξι διδάσκοντες του εργαστηρίου λαμβάνοντας υπόψη και το portfolio των φοιτητών που περιλαμβάνει όλη τη διαδικασία σχεδιασμού στην διάρκεια του εξαμήνου.
